Osmanlı’nın Çarkı Meksika’da Dönüyor

Bir Dönem Meksika’ya Giden Osmanlı Vatandaşları, Oradaki Yeni İsimleriyle “El Turco”Lar, Yerleştikleri Bu Ülkeye Kendi İmzalarını Bir Saat Kulesiyle Atmıştı.

Osmanlı, birilerinin dediği gibi, gerçekten de Akdeniz’e sıkışıp kalmış ve okyanuslara açılamamış bir devlet miydi? Elbette bunu çürütecek olay yahut belgeler sunabiliriz, hatta sadece II. Abdülhamid Han döneminden örnek vererek bile! Mesela tâ Japonya’ya gönderilen Ertuğrul Fırkateyni veya Kuzey Buz Denizi’nin serin sularında kulaç atmış olan Fuad gemisi ¹ hakkında biraz okumak, zannediyorum müfterilerin yüzünü kızartmaya yetecektir.

Bu kez ise Osmanlı’nın izini Latin Amerika’da süreceğiz. Şöyle ki; 19. yüzyılın ikinci yarısında “Yeni Dünya”ya göç dalgası başlar. Tıpkı yakın zamanda Almanya’ya işçi olarak giden “gurbetçi”lerimiz gibi, o günlerde de farklı ülkelerden birçok kimse, rotasını Amerika’ya çevirir. Osmanlı dahi mezkûr akımdan geri kalmaz, ekserisi gayrimüslim olan İmparatorluk vatandaşları, özellikle de Lübnan ve civarında yaşayan halk birer birer gemilere atlayıp yeni bir başlangıca ‘merhaba’ demek üzere yola koyulur. Arjantin, Brezilya, Kolombiya gibi topraklara göç eden bu topluluğun, çoğunluğu yine Lübnanlılardan oluşan bir kısmı da -ki bunların önemli bir bölümü Hıristiyan Arap’tır- Meksika’ya gider.

Gel gelelim, eğer bir gün yolunuz Meksiko’ya düşer de şehrin sokaklarını adımlarken karşınıza, tepesindeki ay-yıldızın “hemşehrim” dercesine parıldadığı bir saat kulesi görürseniz sakın şaşırmayın! Neden mi? Osmanlı vatandaşı olduklarından dolayı gittikleri yerde “El Turco” diye anılan yukarıda sözünü ettiğimiz cemaat, 20-30 yıl içinde ekonomik durumunu iyice toparlayacak ve başkent Meksiko’ya kendilerinden de bir iz bırakmak için kolları sıvayacaktır… Ama nasıl? Tabii ki Sultan II. Abdülhamid gibi, saat kulesi inşa ederek…

O halde Meksika’nın yaklaşan 100. İstiklal Günü, bu iş için adeta biçilmiş kaftandır. Hemen hazırlıklar başlar. Mühendis G. M. Orozco adındaki mimara ² saat kulesinin siparişi verilir. Kule; 1910 yılının Eylülüne, yani hedeflenen tarihe rahatlıkla yetişir. Açılışa Meksiko Hükumeti Başkanı Guillermo de Landa da katılır ve Türk bayrakları eşliğinde merasim gerçekleşir. Artık Zocalo Meydanının civarı, nur topu gibi bir “Reloj Turco”ya, yani Türk Saatine sahip olur böylelikle.

Kitabesine “Meksika’daki Osmanlı Cemaati, Eylül 1910” (1970 yılında Lübnan asıllı milliyetçiler eliyle levhadaki ‘Osmanlı’ ibaresi çıkartılıp yerine ‘Lübnan’ yazılmış ancak, Büyükelçiliğimizin başarılı mücadelesi neticesinde kitabe, 1986’da aslına rücu ettirilmiştir.) ³ notu düşülen mevzu bahis esere şöyle bir baktığımızda, Lübnan/Suriye mimarisinin esintilerini hissetmemiz kaçınılmazdır. Mesela Şam Emevi Camii tezyinatına benzetenler olmuştur ondaki süslemeleri. ⁴ Saat, buram buram Osmanlı kokar anlayacağınız. (O zamanki sınırlarımızın güneyde Yemen’e kadar uzandığını söylememe gerek yok sanırım.)

Kulede hem Latin hem Arap rakamlarıyla ikişer adet saat mevcuttur. Onların üzerinde ise üç tane çan göze çarpıyor ve zirvede iki kollu bir alem… Kollardan birinin ucunda çam ağacı; ortada, bulunduğu ülkenin arması ve diğer kolda anlı şanlı ay-yıldızımız görenlerine göz kırpıyor.

Eserin şimdiki durumunu merak edenler için söyleyelim; inşasının ardından tam 100 sene sonra Türkiye’nin eli, Meksika’nın 200. Bağımsızlık Günü “şerefine” bu abideye tekrar değdi. Kulenin 2010 yılında TİKA tarafından restorasyonu yapıldı ve anıt, Zocalo Meydanı sakinlerine tekrar teslim edildi. Dolayısıyla halen Osmanlı Devletimizin adı, Güney Amerika’nın caddelerinde yaşamaya devam ediyor. Hangi sokak, mı dediniz? Tarihin çıkmaz sokağı…

ERAY PAŞAOĞLU

1895 yılında Alman İmparatoru II. Wilhelm’in daveti üzerine Kiel Kanalı’nın açılışına giden Fuad gemisi, nedense pek bilinmez. Buna mukabil, “Sultan II. Abdülhamid döneminde donanma Haliç’te çürütülmüştü” iddiası hep dillerdedir. Mevzuyla ilgili detaylı bilgi için bakınız: Mustafa Armağan, Abdülhamid’in Kurtlarla Dansı – 3, İstanbul, 2018, Ketebe Yayıncılık, s.231-234. ↩
Aslı Odman, Meksika’daki Osmanlı Saat Kulesi, Toplumsal Tarih, 167, Kasım 2007, s. 70. ↩
https://www.cnnturk.com/yasam/gezi/meksikadaki-osmanli-saat-kulesi (son erişim: 24.03.2023) ↩
Odman, Meksika’daki Osmanlı Saat Kulesi, age, s. 70. ↩